سنڌي ورچوئل لائبرري

جهڙيءَ طرح يورپ ۾ رومانويت جو آغاز يوناني ديومالائي ڏند ڪٿائن ۾ ملي ٿو، جنهن ۾ افروڊائيٽ ديويءَ جا رومانوي قصا، پروميٿس جو ڪوهه ڪاف تي سزا ڀوڳڻ ۽ هيراڪليز جا جنگجو پهلواني قصا سڀ رومانوي آهن.

پورپ ۾ ٻيو رومانويت جو دؤر افلاطون کان شروع ٿئي ٿو، جنهن ۾ افلاطون جي مثالي رياست جو تصور خود رومانوي تصور آهي. ان کان پوءِ لونجائنس (Longinus) ادب کي ماورائي شيءِ قرار ڏنو. هن جا خيال به رومانوي هئا.

رومانويت جو ٽيون دؤر روسو (1778-1712ع) کان شروع ٿئي ٿو، جنهن کان پوءِ ادب ۾ باقاعده هڪ رومانوي تحريڪ شروع ٿي.

اسان غور ڪنداسين ته سنڌو ماٿري ۾ پنج هزار سال اڳ اجتماعي گيتن، ناچ گانن ۽ ماتا ديوي جو تصور، عورت ۽ ڌرتي ڏانهن جذباتي رويو رومانوي آهي. تنهن کان پوءِ ويدن ۾ ديوين ۽ ديوتائن جا تصور جيڪي مابعد الطبعاتي تصور آهي، رومانوي آهن. مذهبن ۾ مابعدالطبعاتي تصور، جنت ۽ دوزخ جو تصور يا خود شيطان جو ڪردار رومانوي آهي. شيطان انساني جذبات جي نمائندگي ڪري ٿو. اهي جذبات جيڪي وقت جي روايتن کي ٽوڙين ٿا. انهي ڪري جان پال سارتر چيو هو ته:

”اهو عمل جيڪو روايتن جي خلاف هجي اهو رومانوي آهي.“(10)

سنڌي ادب جي باقاعده شروعات سومرن جي دؤر 1351-1050ع کان ٿئي ٿي. سنڌ جا گهڻو ڪري رومانوي داستان هن دؤر سان لاڳاپيل آهن، سسئي پنهون، عمر مارئي ۽ مومل راڻو وغيره، جيتوڻيڪ انهن کي شاعريءَ ۾ ڳائڻ جو رواج پوءِ پيو. سسئيءَ جو ڪردار پنهنجي داخلي جذبن سان بي پناهه لاڳاپيل آهي، جو هوءَ روايت ٽوڙي رڻ پٽن جبلن ۾ اڪيلي نڪري پوي ٿي. تنهن کان پوءِ مارئي پنهنجي وطن سان بي انداز محبت ۾ عمر سومري جي هر سک ۽ سهولت کي ٺڪرائي پنهنجي جهوپڙين ۽ غريب ماروئڙن جي ڳالهه ڪري ٿي. مارئي جي وطن سان محبت جذباتي ۽ رومانوي آهي. مومل راڻي جي داستان ۾ مومل سان محبت جذباتي ۽ رومانوي آهي. مومل جا ڪاڪ محل رومانويت جو هوبهو مظهر آهي. خاص طور سان راڻي جو ڪاڪ محل سر ڪرڻ ۽ جادوئي نظارن جو داستان رومانوي آهي. سهڻيءَ جو پنهنجو داخلي جذبن هٿان مجبور ٿي درياءَ ۾ گهڙي پوڻ وڏي رومانويت آهي. شاعريءَ جي حوالي سان ڏسو ته سمن جي دؤر ۾ اسحاق آهنگر جو شعر:

ٿيان مان جهرڪ، ويهان سڄڻ جي سپ تي،

مان ڪن ڊرڪ، ٻولي ٻاجهاري مون سين.(11)

زبردست رومانوي تخليق آهي. سنڌ جي اساسي شاعرن ۾ خاص طور شاهه لطيف وٽ رومانويت ملي ٿي. شاهه لطيف وٽ نه صرف جذبن ۽ احساسن جي داخلي دنيا آهي، بلڪه هن وٽ تخيل جي اڏام آهي، اهو تخيل صرف خيالي ناهي، بلڪ انسانيت جي خوشحال تصور ۽ زبردست پيار ۽ محبت جو تصور آهي. سر کنڀات ۾ ڏسو.

سهسين سڄن اڀري، چوراسي چنڊن

بالله ري پرين، سڀ اونداهي ڀانئيان.

سؤ سج ۽ چوراسي چنڊ به پرينءَ کان سواءِ روشني نٿا ڪري سگهن. هي هڪ زبردست داخلي ۽ رومانوي تصور آهي.

هڪ ٻيو شعر ڏسو:

کڻي نيڻ خمار مان جان ڪيائين ناز نظر

سورج شاخون جهڪيون، ڪوماڻو قمر

نارا ڪتيون تائب ٿيا ديکيندي دلبر

جهڪو ٿيو جوهر جانب جي جمال سين.“

(کنڀات 19)

هن وٽ پرينءَ جو هڪ عالمي تصور آهي، جيڪو روشنيءَ جو مظهر آهي. ان جي نظر جي تاب کان سج، چنڊ، تارا، نکٽ، سڀ جهڪا ٿي وڃن ٿا.

هي شعر ڏسو:

نو نير ڏهه ڏاوڻيون، پندرهن پئد پياس،

جڏهن سڄڻ ياد پياس، ڇرڪ ڇنائين هيڪڙي.

(کنڀات 44)

هڪ زبردست رومانوي تصور آهي. جڏهن سڄڻ ياد اچي ٿو ته سڀ زنجير سڀ نير هڪ ڇرڪ ۾ ٽٽي پون ٿا. اهڙي طرح سر ڏهر جو هي شعر ڏسو:

ڍول مَ کڻي ٻانهڙي، پرهه مَ کڻي پاند،

آءٌ پنهنجو ڪانڌ، لوڪان لڪي رانئيان.

(ڏهر 16)

هن شعر ۾ نه صرف تخيلي منظر ڪشي آهي، پر انهيءَ منظر کي هڪ هنڌ بيهارڻ جي خواهش به ڏاڍي رومانوي آهي. سنڌ جي آساسي صوفياڻي شاعريءَ ۾ حقيقت مطلق ڄاڻڻ جو واحد ذريعو عشق آهي، صوفين جو خيال آهي ته صداقت تي پهچڻ جو ذريعو عقل ناهي، بلڪ عشق آهي، تنهن کان پوءِ پنهنجي داخليت ۾ ٻڏي پاڻ پروڙڻ جو فڪر رومانويت کان خالي ناهي.

تنهن ڪري سنڌ جي زياده تر صوفي شاعرن وٽ رومانويت جو لاڙو موجود آهي. سچل سرمست کان وٺي سانگيءَ تائين شاعرن وٽ عشق جي سر بلندي، داخلي جذبن ۽ تخيل جي پرواز موجود آهي. نثر ۾ مرزا قليچ بيگ جا پهريان ناول ”دلارام“ ۽ ”زينت“ رومانوي آهن، ان کان پوءِ ڊاڪٽر گربخشاڻيءَ جي ناول ”نورجهان“ ۾ تاريخ ۽ رومانس جا گڏيل پهلو رومانوي آهن. ان کان علاوه گوبند مالهي، سڳن آهوجا، ڪرشن کٽواڻي، سندري اتم چنداڻي جي ادبي ڪاوشن ۾ اسان کي رومانوي پهلو ملن ٿا.