سنڌي ورچوئل لائبرري

رومانويت فرد جي داخليت کي اڀاريو، سماج جي موجوده اصولن ۽ قانونن سان بغاوت ڪري بي پناهه تخليق جي قوت کي اڀاريو ۽ انسان کي فطري انداز ۾ ڏسڻ جي ڪوشش ڪئي، جنهن مان ظاهر ٿئي ٿو ته هن وٽ سماج ۽ ڪلاسيڪي قدر انسان جو جوهر ناهن، تنهن ڪري انسان جي اندر موجود بي چيني هڪ دفعو وري فطرت ۾ بولاٽيون کائي منسب ڳولڻ شروع ڪيو. سماج جي طئي شده اصولن ۾ جي وري پروس پکي جيان ڦڙ ڦڙائڻ لڳو ۽ اها ڪيفيت انفرادي طرز زندگيءَ جي ڪنهن به موڙ تي پيدا ٿي سگهي ٿي ۽ انهيءَ وقت زندگي ۾ وڏي تبديلي ايندي آهي، پر اجتماعي طور اهڙي ڪيفيت جو پيدا ٿيڻ ڪنهن وڏي تحريڪ يا فڪر جي جنم جي اڳڪٿي هوندي آهي. رومانيت به اهڙي قسم جي تحريڪ هئي، جيڪا جاگيرداريءَ جي ٽٽڻ ۽ سرمائيداريءَ جي اڀرڻ وقت پيدا ٿي، جڏهن سماجي اٿل پٿل ٿي. بحران پيدا ٿيا ته انسان جي داخليت زور ورتو. اسان غور ڪنداسين ته هر بحران ۽ سماجي اٿل پٿل دوران انسان جي اندر جي ڪيفيت متاثر ٿي آهي ۽ داخليت وڌيڪ اڀري آهي. مثال طور سنڌ جي سر زمين تي مسلسل ڌارين جي يلغار دوران وجوديت مختلف نالن ۾ اڀرندي رهي، ڪڏهن ويدانيت، ڪڏهن صوفي مت جي صورت وغيره ۾. اهڙيءَ طرح يورپ ۾ ٻي جنگ عظيم کان پوءِ جديد وجوديت جو اڀرڻ ۽ انهيءَ طرز جون ڪيتريون ئي داخلي تحريڪون اڀريون، جيئن هپي ازم، دادا ازم ۽ ادب ۾ شعوري وهڪرو، سررئلزم، جديديت وغيره. ٿورو غور ڪنداسين ته انهن داخلي تحريڪن جو بنياد ڪو هڪ ئي اسان کي ملندو. وجوديت جون ڪجهه خاص ڳالهيون وجودي فلسفي جو بنياد آهن. جيئن:

i- “Being is surpassed in essence” P-45

ii-“Pure being and pure nothingness are the same things.” P-13

iii-“Desire is lack of being” p-88 (Being and Nothingness)

ترجمو:

1. وجود جوهر کان پهريائين آهي.
2. خالص وجود ۽ خالص عدم (خاليپڻو) ساڳي ڳالهه آهي.
3. خواهش وجود جي خالي پڻي کي ظاهر ڪري ٿي.

پهرين ڳالهه ته وجود جوهر کان خالي آهي، تنهن ڪري هر وجود هڪ عظيم خال کڻي پيدا ٿيو آهي، بلڪه ائين چئجي ته وجود هڪ خال آهي، نيستي آهي، خواهش جو مطلب اهو آهي ته ڪنهن شيءِ جي کوٽ آهي، انهيءَ کي حاضر ڪرڻو آهي ۽ سڄي زندگي خواهش ڪرڻ جو مطلب آهي ته سڄي زندگي کوٽ پوري ڪرڻي آهي! آخر اها ڪهڙي کوٽ آهي، جيڪا سڄي زندگي ماڻهو کڻي ڀٽڪي ٿو. اها کوٽ اها آهي ته ڪا به شيءِ زندگيءَ جي متحمل ناهي، هر شيءِ سان واسطو رومانوي آهي، تخيلي آهي، تنهن ڪري زندگيءَ پل پل حاصل ڪرڻ جو نالو آهي. شين سان يعني ٻئي وجود سان ماڻهوءَ جو تعلق حقيقي ناهي، ان کي جوڙي رکڻ سان آهي. زندگي موت کان فراريت جو نالو آهي. فطرت سان واقعن سان ۽ شين سان دل لڳائڻ يا انهن ۾ دلچسپي وٺڻ جو مطلب آهي، موت کان فراريت ۽ زندگيءَ سان قربت حاصل ڪرڻ، پر ان فراريت ۾ دائميت ناهي، انسان آخر پنهنجا رومانوي رشتا هارائي موت جي حوالي ٿي ويندو آهي. انهيءَ ڪري سارتر چيو هو ته خالص وجود ۽ خالص عدم هڪ ئي چيز آهي، ڇو ته خالص وجود معنيٰ فطرت کان، شين ۽ حواسن کان ڪٽيل.

هاڻي توهان غور ڪريو ته رومانيت ڇا آهي، دراصل رومانويت موت کان فرار ٿيڻ جي عمل کي تيز ڪري ٿي. رومانويت صرف شين ۽ فطرت سان رشتو نٿي جوڙي بلڪ انهيءَ سان تخيل جو رشتو جوڙي، پنهنجي داخليت ۾ هڪ وسيع ۽ رنگين ڪائنات پيدا ڪري ٿي پر ٻاهر معروضيت جون حقيقتون ۽ تخيل جي ڪائنات ۾ جيڪو فرق آهي، اهو وري اندر ۾ هڪ پيڙا کي جنم ڏئي ٿو ۽ ادب ٻڏ تر ۽ پيڙا جو اظهار آهي. انهيءَ ڪري شايد سارتر چيو هو ته: ”سمورو ادبي ڪم هڪ فرياد آهي.“(9)