سنڌي ورچوئل لائبرري

ڪتاب جي موضوع سان لاڳاپيل پهاڪا ۽ چوڻيون، جيڪي سنڌ ۾ عام مروج آهن، هتي پيش ڪجن ٿا:

ڪوڏي:

• ڪوڏيءَ ڪاڻ هيرو وڪڻڻ.
• ڪوڏي ڪوڏيءَ تي ساهه ڏيڻ.
• ڪوڏي ڪوڏي ڪري گڏ ڪرڻ.
• عزت ڪوڏيءَ جي ڪرڻ.

دمڙي:

• دم وڃي پر دمڙي نه وڃي.
• چمڙي وڃي، پر دمڙي نه وڃي.
• ديوان جو دمُ، دمڙيءَ جي دال تي.

ڪسيرو:

• ڪسيرو ملهه ٿيڻ.
• ڪسيري جو ڪم.
• ڪسيري جو ڪرڻ.
• ڪسيري جي ڪُتي، ٽڪي جا کائي ٽُڪر.

آڌيلو:

• آڌيلا اڌ ڪرڻ.
• آڌيلو آڌيلو ٿي وڃڻ.

پائي:

• پائي نه بچڻ.
• پائي ملهه ڪرڻ.
• پائيءَ جي اُميد نه هجڻ.
• عقل پائيءَ جو به نه هئڻ
• پائي پائيءَ تي ساهه ڏيڻ.
• پائي نه گهٽ نه وڌ ڪرڻ.
• پائي پائي ڪري گڏ ڪرڻ.
• پائيءَ تي پڪائي، نوٽن تي ناداني.

پئسو:

• پئسا پوڻ.
• پئسا کوٽا ٿيڻ.
• پئسا ئي پاڻيءَ ۾.
• پئسي جو پوڄاري.
• پئسن جي پٺارڪ.
• پئسي پرکڻ جو مهل.
• پئسو، پئسو ٿي وڃڻ.
• کوٽو پئسو ڪم اچڻ.
• پئسي جو مريد هُجڻ.
• پاڻيءَ وانگر پئسو هارڻ.
• پئسو آهي هٿن جي مير.
• پئسا پاڻِي ٿيڻ/ ٿي پوڻ.
• پئسي جو پُٽُ هجڻ/ ٿيڻ.
• پئسا کير ڌوتا موٽائي ڏيڻ.
• عيسا نه موسا، بڙا پير پئسا.
• پئسو آهي شينهن جي پيٽ ۾.
• پئسي بنا پرساد، هَرُو ڏئي نه هٿ ۾
• پئسو نه آهي پاس، جيئڙو آهي اداس.
• پئسي پلو مهانگو، ٽڪي پلو سهانگو.
• سچ مرچان، ڪوڙ ڳڙ، پير پئسا، جوءِ گُرُ.
• پئسو ڪمائجي مرڪ سان، روٽي کائجي شڪر سان.

ٽَڪو :

• ٽڪو نه لهڻ.
• ٽڪن ۾ تورڻ.
• بي ٽڪو هئڻ.
• ٽڪي جو هجڻ.
• ٽڪي جو ڪرڻ.
• ٽڪو مُلهه ڪرڻ.
• ٽڪو ڏيئي ٻارُ پرچائجي.
• ٽڪو ڏئي پرائو ٻار کارڻ.
• ٽڪي واري دانگي وڄائي وٺڻ.
• ٽڪي جي ٻوڙ ۾ مک ئي ملندي!
• ٽڪي ٽور هلڻ/ ٽڪي ٽور کڻڻ.
• انڌير ننگري، چرٻٽ راجا،

ٽڪي سير ڀاڄي، ٽڪي سير کاڄا.

• پائيءَ جا پڪا، ٽڪو لنڊ ڪڍاڻي.
• ڳالهين سنديون ڳالهيون، ٽڪي سندا موٺ.
• ٽڪو ڏيئي ٽانڊو کڻائڻ/ ٽڪي ٽانڊو کڻائڻ.
• ٽڪن تي سڱ ڏيڻ/ وٺڻ
• ٽڪو ڌرم، ٽڪو ڪرم، ٽڪو هي پَرم تَپَ هه.

يَسيه گيهي ٽڪا ناسِتَ، سَ نرههَ ٽڪٽڪايَتي.

• مردو سرڳ وڃي يا نرڳ وڃي، هَٽائيءَ جو ٽَڪو به کَڙو.

آنو:

• اٺين آني پڳڙي، رپيو ٻڌاڻي،

ڪري پيئي کوهه ۾، ته ٻه رپيا ڪڍاڻي.

• سورنهن آنا سچ.

رُپيو:

• روپين سان رانديون ڪرڻ.
• رُپئي پلو سستو، چئين آني پلو مهانگو.

هڪ (١):

• هڪ ڪَنا ٿيڻ.
• هڪ پير تي نچڻ.
• هڪ ٿانئيڪو ٿيڻ.
• هِڪ هڪاڻي ڪرڻ.
• انڌو ۽ اڻ سونهون، ٻئي هڪ آچار.

ٻه (٢):

• ٻه ٽنگو ڦاسڻ.
• ٻئي ڪُلها وهڻ.
• ٻن باهين ۾ هئڻ.
• هڪ سج ٻه پاسا.
• ٻه وکون ڀري اچڻ.
• ٻه ڀائر، ٽيون ليکو.
• ٻن ٻيڙين ۾ چڙهڻ.
• ٻئي مٿا کڻي وڃڻ.
• ٻئي جهان چٽ ٿيڻ.
• ٻه گدرا مٺ ۾ ڪرڻ.
• ڏاڍي جي لٺ کي ٻه مٿا.
• ٻه شينهن ٻيلي ۾ نه ماپن.
• سُڪو ڪاٺ ٻه پاسا ڀڄي.
• پيٽ ٻه ٻانهون چنتا ناهين.
• ميان جي مڏي، ٻه ڏندڻ ٽئين تَڏِي.
• ٻن گهرن جو مهمان، بُک مري يا ڦاٽي مري.
• سون پرکجي ڪسوٽيءَ، زيور پرکجي باهه،

ماڻهو تڏهن پرکجي، جڏهن ٻه اکر ڳالهاءِ.

اڍائي:

• سي اڍائي، سي ساڍا ٻه.
• ڄٽ جي ڄمار اڍائي کٿا.

ٽي (٣):

• ٽُڪر ٽيڻو ٿيڻ.
• ٽيئي مارنگ اونڌا ٿيڻ.
• جهڙي سٺ، تهڙيون ٽي ويهون.

چار(٤):

• چار ڏوڪڙ هئڻ.
• چار ديواريءَ ۾ رهڻ.
• چئن ڏينهن جو مهمان.
• چوٿون چندر مان هئڻ.
• چئن ڏينهن جو چٽڪو.
• چريون ڏيئي چار، واڇان ورتم هڪڙي.

پنج (٥):

• پنج مار هئڻ.
• پنج ئي آڱريون گيهه ۾.

ست (٧):

• ست ڌاريو.
• ست راڄي.
• ست سمنڊ پار.
• ست رنگي هئڻ.
• ست رڇي.
• ست سُري ٻڌائڻ.
• چرئي ليکي ست چريا.
• ست ڪئا کائي، ٻلي حج چڙهي.
• ستون قلم گهر کي لاڳو، چور ڀڄي ويا ڀاڳيا قابو.

اٺ (٨):

• اٺين پيڙهي اُٺ، ماڪوڙو ماسات.
• اٺ ڪاٺيو ڪم.

نَوَ (٩):

• نَوَ نديون ناڻو هئڻ.
• نئين ڪنوار نَوَ ڏينهن.

ڏهه (١٠):

• ڏهه ڏاتار.
• ڏهو ڪڍڻ.
• آمون ڏهه گامون.
• ڏائِڻ به ڏهون گهر ٽاري.
• ڏهين ڦيري ڏڦير واري ڏيڻ.

سورهن(١٦):

• سورهن سينگار.
• سورهن آنا سچ چوڻ.

اوڻٽيهه(٢٩):

• اوڻٽيهه راتيون چور جون، ٽيهين رات ساڌ جي.

ٻٽيهه(٣٢):

• ٻٽيهه ڀڃڻ.
• ٻٽيهه دليون هئڻ.

ڇٽيهه(٣٦):

• ڇٽيهه لکڻو.
• ماڻهو ٻٽيهه لڇڻو، موچڙو ڇٽيهه لڇڻو.

سَٺَ (٦٠):

• جهڙي سٺ تهڙيون ٽي ويهون.

اَسي(٨٠):

• اسيءَ ۾ ڪاڻو.
• اَسي مت کسي.

سَو(١٠٠):

• سَون ۾ پڌرو.
• سو سنات ٻارهن ذات.
• سو ساهه صدقي ڪرڻ.
• سنڌي ماڻهو سون ۾ پڌرو.
• سَو ڏاچيءَ جو سردار هئڻ.
• تِر جي گُٿي سَو چوٽون کائي.
• سَو وڃائجي، ساءُ نه وڃائجي.
• سَو ڳالهه جي هڪ ڳالهه ڪرڻ.
• سو ڌڪ سونار جا، هڪ ڌڪ لوهار جو.
• سَو ڪري سينگار ته به کودڙيءَ پٽ کودڙو.

هزار (١٠٠٠):

• حيف هزار.
• هزارن ۾ هڪ.
• هزارن ۾ هڪ هئڻ.
• هزارين حيلا ڪرڻ.
• ويري هڪڙو به گهڻو، سڄڻ هزار به ٿورا.

لک (١٠٠٠٠٠):

• لک لهڻ.
• لک لُٽائو.
• لک لاکيڻو.
• لک جي لوڏ.
• لکن ۾ هڪ.
• ڪکن هيٺ لک.
• لڄان تان لک قربان.
• پنجين لکين پاءُ وڪامڻ.
• لک ڪهاڙي جو سردار هئڻ.
• لکن ۾ هئڻ/ لکن ۾ منهن هئڻ.
• ڪک جو چور، سو لک جو چور.
• لکين ليلائون، چنيسر جي راڄ ۾.
• جئرو ته ڪک جو، مئو ته لک جو.
• جئرو ته لک جو، مئو ته ڪک جو.
• پوءِ ڍائي کان قرض نه کڻجي، توڙي لک لٽائي.
• پنهنجي جو لک به سهي، ٻئي جو ڪک به نه سهي.

ماسو ۽ تولو:

• گهڙيءَ تولو گهڙيءَ ماسو هئڻ
• ڪڏهن تولو ڪڏهن ماسو، ڪڏهن خرار ڪڏهن ڪاسو.

 ٽويو:

• پنج ئي ٽويا ڦٻڻ.
• ڇهه ئي ٽويا ڇڏڻ.
• ٽيهه ئي ٽويا ڇڏڻ.
• اونڌيون پاٽيون، پاسيرا ٽويا.

اگهه:

• ڄڱر ۽ ڄار، اگهه مڙيئي هڪڙي.

ڪاسو:

• ڪَڻي گهٽ ڪاسو ٿيڻ.

خرار:

• اڃَا خرار مان پاٽي مس پيٺي آهي.
• واتئون خرار کاڄن، نڪئون ڪڻو به نه کاڄي.
• اڃا خرار مان چوٿائي مس پيٺي آهي. (چوٿائي 4/1)

اَنّ:

• اَنّ پلي، ذات ڀلي.
• ان جو واپار هس مان ڇلو، ڇلي مان هس ڪري.

سون:

• اهو سون ئي گهوريو، جو ڪن ڇِني.

ناڻو/ مايا/ ڌن/ دولت/ لڇمي:

• دولت مندن جا ڏاند ويامن.
• لڇمي وڃي، تڏهن لڇڻ به وڃن.
• دال روٽي کاڌي ڌن کُٽي ته کُٽڻ ڏي.
• ناڻو سو جو ڳنڍ، ٻاڻي سا جا ڪنٺ.
• ڌن رک ڌوڙ ۾، ته چمڪاٽ ڏئي نور ۾.
• ناڻو ڏجي آڪرو، ته گيهه ڇو وٺجي ٻاڪرو.